23 september 2024
Op 23 september 1925 werden op voordracht van de commissaris der koningin mr. P.A.V. baron van Harinxma thoe Slooten door Gedeputeerde Staten voor een periode van drie jaren de eerste leden van de adviescommissie benoemd. De naam werd: `Provinciale Friesche Adviescommissie ter wering van inbreuk op de schoonheid van stad en land’. Er was onmiddellijk een redelijk aantal gemeenten dat bouwplannen ter beoordeling inzond. Op 23 oktober 1925 werd de eerste algemene vergadering gehouden in het provinciehuis te Leeuwarden. Het reglement en de algemene werkwijze van de werkvergaderingen werden toen vastgesteld.
In 1936 werd de subcommissie voor Monumentenzorg in het leven geroepen, die zich speciaal bezighield met het behoud van monumenten en adviseerde over het plaatsen hiervan op de monumentenlijst. Sinds 1 mei 1947 vormde de commissie een onderdeel van de Provinciale Planologische Dienst (P.P.D.). Deze verandering was slechts van organisatorische aard. Op de werkzaamheden van de commissie hadden ze geen invloed. Om praktische redenen werd tegelijkertijd de naam gewijzigd in `Provinciale Friese Schoonheidscommissie’ (P.F.S.). Op 5 november 1948 vond de eerste algemene vergadering na de oorlog plaats.
Op de jaarvergadering van de schoonheidscommissie van 12 december 1975 hield mr. Ph.J.I.M. Houben, burgemeester van Haskerland en lid van de bestuurscommissie, een toespraak met als titel: `Hoe nu verder met het werk aan de welstandswinkel in Friesland?’. Hij pleitte hierin voor een breder werkgebied van de commissie. Het jaar 1976 kwam in het teken van bezinning te staan, waarna de schoonheidscommissie haar koers wijzigde. In 1977 resulteerde dit in een rapport `Welstandszorg in Friesland’, opgesteld door de adviescommissie voor welstandsbeleid, die speciaal hiervoor in het leven was geroepen. Deze commissie werd ook wel kortweg `commissie Houben’ genoemd. De ontwikkeling en uitwerking van dit rapport hebben uiteindelijk in 1981 geleid tot een wijziging van het reglement en tegelijkertijd tot naamswijziging in `Friese Schoonheidscommissie Hûs en Hiem’.
Inmiddels was de verhouding van de schoonheidscommissie ten opzichte van de provincie aan herziening toe. De organisatiestructuur van de commissie werd gewijzigd. Deze had gedurende 58 jaar gefunctioneerd als een intergemeentelijke organisatie, waaraan het provinciaal bestuur zijn medewerking verleende en waarvan het bureau werd gevormd door medewerkers van de Provinciale Planologische Dienst. Per 1 december 1983 ging de commissie over in de Gemeenschappelijke Regeling `Welstandszorg Hûs en Hiem’.
In opdracht van het Dagelijks Bestuur van hûs en hiem kreeg Meindert Schroor in 2015 opdracht om een publicatie samen te stellen dat de titel kreeg: ‘Bevochten schoonheid, meer dan 100 jaar welstandsadvisering in Fryslân’.
De publicatie besluit met het volgende citaat:
… Zo zal de adviescommissie ruimtelijke kwaliteit niet meer worden gezien als een obstakel bij het verkrijgen van een bouwvergunning, maar als een oplosser van een ruimtelijk initiatief dat niet alleen de wensen van de opdrachtgever vervult maar ook een aanwinst is voor de identiteit van de omgeving. De initiatiefnemers van de Provinciale Friesche Schoonheidscommissie en zijn Leeuwarder voorganger hadden het een eeuw geleden nadrukkelijk over schoonheid. Uit hun daden bleek dat zij daarmee vooral kwaliteit en identiteit bedoelden. Zo spreidden zij een heilzame bemoeizucht tentoon waar de Friese welstandsadvisering tot op de dag van vandaag profijt van trekt. Ongetwijfeld zal de uitverkiezing, enkele jaren geleden, van Fryslân tot mooiste provincie, op zijn minst iets met hun waakzaamheid en die van hun opvolgers te maken hebben gehad. Meedenken en praten over de toekomst van de Friese omgeving blijft ook de komende eeuw een uitnodigend perspectief en een noodzakelijke uitdaging voor zowel individuele burgers als het collectief, zeker nu de rijksoverheid zich zo goed als geheel uit ruimte en cultuur heeft teruggetrokken.
Inmiddels is de Gemeenschappelijke Regeling omgedoopt tot hûs en hiem, adviseurs omgevingskwaliteit. Het 100-jarig bestaan zal in de periode 23 september – 23 oktober 2025 op feestelijke wijze worden gevierd. De voorbereidingen daarvoor zijn gang gezet.
Op de foto commissaris P.A.V. baron van Harinxma thoe Slooten en prinses Juliana.