De gemeenteraad van Dongeradeel heeft op 19 september ingestemd met het voorstel van B&W voor een beperkte toepassing van de zogenaamde kan-bepaling. De wettelijke verplichting dat het gemeentebestuur een welstandsadvies moet vragen aan de welstandscommissie is op 1 maart 2013 vervallen. Het College kán een advies vragen aan de welstandscommissie, maar kan ook kiezen voor welstandstoetsing door een eigen ambtenaar. Dongeradeel kiest voor de zogenaamde ‘Friese’ kan- bepaling, waarbij de ambtelijke toetsing zich beperkt tot kleine, veel voorkomende bouwplannen aan zo concreet mogelijke criteria. Voldoet het plan niet dan wordt het alsnog aan de adviescommissie van hûs en hiem voorgelegd.
Volgens artikel 6.2 lid 1 Besluit omgevingsrecht kan een gemeente bepalen dat voor bepaalde bouwwerken geen advies van de onafhankelijke welstandscommissie noodzakelijk is om te kunnen beoordelen of het uiterlijk of de plaatsing van het bouwwerk in strijd is met redelijke eisen van welstand. De toets aan redelijke eisen van welstand wordt dan door een ambtenaar van de gemeente zelf gedaan. Dit geldt niet voor monumenten, waarvoor het verplicht blijft advies door de adviescommissie van hûs en hiem in te winnen.
Het Dagelijks Bestuur van hûs en hiem heeft in 2012 voorgesteld dat de aangesloten Friese gemeenten, als zij er voor kiezen om gebruik te maken van de kan-bepaling, dit op een uniforme manier zullen doen, o.a. om te voorkomen dat er grote verschillen ontstaan tussen de welstandstoetsing in de ene en de andere gemeente . Dongeradeel is de eerste gemeente in Fryslân, waar besloten is om gebruik te maken van (een beperkte toepassing van) de kan-bepaling.
Het gebruiken van de kan-bepaling bij alle aanvragen is niet in overeenstemming met de Gemeenschappelijke Regeling (GR). De GR is namelijk gebaseerd op een verplichte afname van alle advisering op het gebied van welstand en monumenten door alle deelnemende gemeenten.
Volgens B&W van Dongeradeel is het gebruik van de kan-bepaling bij alle aanvragen ook niet wenselijk. De huidige praktijk van hûs en hiem, waarbij het advies vaak in het bijzijn van de aanvragers in de onafhankelijke plaatselijke c.q. centrale adviescommissie tot stand komt, verloopt naar tevredenheid van de gemeente. Met de huidige vorm van welstandstoetsing is er sprake van onafhankelijkheid van de adviseur, deskundigheid van de adviseur, openbaarheid en transparantie van de advisering en consistentie en coherentie van de advisering. Dit is ook van grote waarde als er een bezwaarschrift wordt ingediend, waarbij het welstandsoordeel ter discussie wordt gesteld. Dongeradeel heeft daarom ook geen behoefte aan een ruime toepassing van de kan-bepaling, waarbij sprake is van ambtelijke afdoening. Ambtelijke toetsing van kleine, onomstreden bouwplannen volgens de door hûs en hiem uitgewerkte uniforme werkwijze zou wel enige tijdwinst kunnen opleveren.
De gemeenteraad heeft ermee ingestemd dat deze toepassing van de kan-bepaling kan worden opgenomen in de te actualiseren welstandsnota en dat de bouwverordening van Dongeradeel daarop wordt aangepast. Beperkte toepassing van de kan-bepaling is nu ook aan de raad voorgelegd, zodat hûs en hiem daarmee rekening kan houden bij het opstellen van de (meerjaren)begroting.